در این نوشته می خوانید:
به طور کلی، درمان ارتودنسی در افراد کم سن و سال و سالم انجام می شود. با این حال، در حال حاضر افراد بزرگسال بیشتری به این درمان علاقه مند می شوند. گاهی اوقات، سوابق پزشکی بیمار می توانند مشخص نمایند عوامل پیچیده ای وجود دارند که باید طی طراحی درمان ارتودنسی مد نظر قرار گیرند. وقتی دیابت بخشی از سوابق پزشکی بیمار است، ارتودنتیست باید اطلاعات اساسی و درک کافی از این بیماری و تأثیر آن روی حفره دهان داشته باشد و باید بداند دیابت در رابطه با درمان های دندانی چه پیامدهایی خواهد داشت.
علائم و نشانه های دیابت
دیابت می تواند افراد را در همه سنین تحت تأثیر قرار دهد، در حالی که احتمال بروز آن در دهه پنجم زندگی بیشتر است. احتمال بروز این بیماری با افزایش سن، و نیز، با بالا رفتن میانیگن طول عمر بالا می رود، در نتیجه تعداد بیماران دیابتی نیز افزایش پیدا می کند. دیابت نوعی اختلال متابولیک عوامل بیماری زای متعددی است، که مشخصه ویژه آن بالا رفتن سطح قند خون ناشی از کمبود ترشح انسولین، فعالیت انسولین، یا هر دو باشد.
دیابت مزمن با آسیب های دراز مدت، اختلال عملکرد، و اختلال عملکرد ارگان های مختلف همراه است. علائم و نشانه های بالا رفتن قند خون عبارتند از پر ادراری، عطش بیش از حد، کاهش وزن، و مستعد ابتلا به عفونت ها. مشکلاتی که در دراز مدت بروز می یابند عبارتند از بیماری شبکیه چشم retinopathy، آسیب به کلیه nephropathy، نوروپاتی (آسیب به عصب) غیر ارادی و محیطی، بیماری های قلبی عروقی، و بالا رفتن احتمال بیماری های پریودنتال.
انواع دیابت و روش های درمان آن
اکثر موارد دیابت ها به دو دسته گسترده تقسیم می شوند. در دیابت نوع 1، علت نقص کامل در ترشح انسولین است. معمولاً در نتیجه فرایندهای پاتولوژیک خود ایمنی، جزایر لانگرهانس پانکراس تخریب شده اند، و باعث شده است بیمار به طور کامل به انسولینی که منشاء بیرونی دارد وابسته باقی بماند. بواسطه بروز سریع و شدید علائم، این نوع دیابت اغلب در افراد بزرگسال تشخیص داده می شود؛ بنابراین “دیابت نوجوانی” نامیده می شود.
دیابت نوع 1 شایع ترین نوع اختلال مربوط به غدد درون ریز بدن در کودکی و نوجوانی است، و اوج بروز آن در 10 تا 14 سالگی است. بروز دیابت نوع 1 در بین گروه های نژادی و کشورهای مختلف تفاوت های فاحش و چشمگیری دارد. به طور کلی، پسران و دختران به یک اندازه مستعد دیابت نوع یک هستند. درصد اندکی از افراد جامعه در دوران بزرگسالی به این نوع دیابت مبتلا می شوند. تقریباً 3% از همه بیمارانی که دیابت دارند به این نوع دیابت مبتلا هستند. علت بروز دیابت نوع 2 که شایع تر است، ترکیبی از مقاومت در برابر فعالیت انسولین، و عدم واکنش جبرانی ترشح انسولین به اندازه کافی است. بروز علائم بسیار آهسته تر است و معمولاً حدود 40 سالگی به بالا آغاز می شود.
این بیماری معمولاً در طول چکاپ های معمولی پزشکی تشخیص داده می شود. با بروز دیابت نوع 2، بیش از 90% بیماران اضافه دارند یا چاق هستند، بنابراین، چاقی باید یکی از عوامل محیطی مهم باشد که منشاء دیابت محسوب می شوند. مستعد بیماری دیابت بودن در افراد چاقی که سابقه خانوادگی دیابت دارند مد نظر قرار می گیرد. حداقل در ابتدا، این بیماران برای زنده ماندن نیازی به درمان انسولین ندارند، و در برخی موارد، آنها هرگز به آن نیاز پیدا نمی کنند. نظم بخشیدن به دیابت و فعالیت، و داروهای خوراکی بالا بودن قند خون، مانند سولفونیل اوره، یا بیوگوآنید، اشکال رایج درمان های مناسب دیابت نوع 2 هستند.
در صورتی که این روش های درمان با شکست مواجه شوند، بیمار باید به تزریق انسولین متکی شود. تصور می شود دیابت نوع 2 در کودکان بسیار نادر باشد، و کمتر از 5% از کل موارد دیابت در کودکی را تشکیل دهد. رژیم های غذایی حاوی کالری بالا، کاهش فعالیت بدنی، و فشارهای روحی و روانی می توانند با افزایش دیابت نوع 2 در کودکان و نوجوانان ارتباط داشته باشند. علاوه بر این دو نوع دیابت، نوع دیگر دیابت بارداری است.
واکنش هیپوگلیسمی
علائم و نشانه هایی همچون پر ادراری، عطش، کاهش وزن، بروز مکرر عفونت، به مشام رسیدن بوی استون از نفس فرد بیمار اغلب در بیمارانی مشاهده می شوند که دیابت آنها کاملاً پیشرفت کرده است. در صورتی که این علائم در طول آزمایشات پزشکی و در ابتدای درمان ارتودنسی مشاهده شوند، بیمار همواره باید برای معاینه و بررسی های بیشتر به پزشک معالج خود ارجاع داده شود.
تعیین گلوکز و استون ادرار برای تعیین دیابت ارزش چندانی ندارد؛ علاوه بر این، وجود گلوکز در ادرار نشانه دیابت نیست. اندازه گیری غلظت گلوکز در نمونه خونی که به درستی از رگ گرفته شده است، تنها راه حل قابل اعتماد برای تأیید دیابت است، و تشخیص باید با تکرار تست در روزهای مختلف تأیید شود.
وقتی دیابت با قطعیت تشخیص داده می شود، برای جلوگیری از بروز مشکلات یا به حداقل رساندن آنها، باید بیماری تحت کنترل درآید. بواسطه بهبودهایی که در درمان و تشخیص صورت گرفته است، در حال حاضر امید به زندگی بیماران مبتلا به دیابت بالا رفته است. با این حال، با افزایش دوام دیابت، مشکلات مزمن به نگرانی اصلی تبدیل می شوند. مطالعاتی که روی کنترل دیابت و مشکلات صورت گرفته حاکی از آن است که اگر دیابت به خوبی مدیریت شود، مشکلات بلند مدت می توانند 50 تا 75 درصد کاهش یابند.
بیمار و پزشک او عموماً می توانند دیابت را کنترل کنند. بیمارانی که تحت درمان با انسولین هستند، معمولاً گلوکز خود را مدام چک می کنند. آنها این کار را با گرفتن یک قطره خون از نوک انگشت و گذاشتن آن روی یک نوار پلاستیکی انجام می دهند که داخل یک دستگاه که با باطری کار می کند قرار می دهند. این دستگاه مقدار گلوکز موجود در قند خون را نشان می دهد؛ که برای بیمارانی که می توانند دوز انسولین خود را بر اساس این نتایج تغییر دهند بسیار مفید است.
برای متخصصان، روش انتخابی برای نظارت روی روند درمان دیابت مشخص نمودن غلظت هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) است. هموگلوبین گلیکوزیله به نزدیکی بازگشت ناپذیر گلوکز به هموگلوبین گفته می شود. غلظت این ترکیب ارتباط مستقیم با بالا رفتن گلوکز خون به مرور زمان دارد. با بالا رفتن قند خون در بیماران دیابتی، افزایش خطی در HbA1c وجود دارد. از آنجا که طول عمر گلبول های قرمز خون حدود 120 روز است، تغییر در HbA1c می تواند تنها پس از چند هفته مشاهده شود، در صورتی که غلظت کلی قند خون تغییر پیدا کرده باشد.
بنابراین، HbA1c برای بررسی کنترل گلیسمی روی یک دوره 6 تا 12 هفته ای در بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 یا 2 فوق العاده مفید است. HbA1c کمتر از 5/7% یا بیشتر از 9% به ترتیب حاکی از کنترل خوب یا ضعیف دیابت است.
تأثیرات قند خون روی بافت های دهان
تقریباً نیمی از بیماران مبتلا به دیابت از بیماری خود بی اطلاع هستند، و معمولاً نخستین بار طی معاینات دندانپزشکی علائم بیماری تشخیص داده می شوند. نشانه های مهم عبارتند از خشکی غشاء مخاط دهان (زروستومیا)، کاندیدیازیس دهانی، سوزش دهان یا زبان (گلاسوپیروز)، اختلال در بهبود زخم، بروز مجدد عفونت های دهانی، و به مشام رسیدن بوی استون از دهان. همه بیمارانی که مشکوک به ابتلا به بیماری دیابت هستند، باید آزمایش خون بدهند.
دیابت به صورت دهانی در اشکال مختلفی نمود پیدا می کند، گرچه اغلب این علائم در بیمارانی مشاهده می شوند که دیابت آنها کنترل نشده است، یا کنترل خوبی روی دیابت آنها وجود ندارد. بیمارانی که دیابت آنها به خوبی تحت کنترل است، و در آنها عوامل موضعی مانند رسوب زیر لثه ای وجود ندارد، پریودنشیوم آنها به اندازه افراد غیر دیابتی سالم است.
عواملی که در بیماران دیابتی روی مشکلات دهانی تأثیر می گذارند عبارتند از کاهش عملکرد لکوسیتهای پلی مورفونوکلئر، متابولیسم غیر عادی کلاژن ها، و طولانی شدن زمان بهبود زخم ها. تغییر در متابولیسم پروتئین ها، که ناشی از استفاده ناقص گلوکز است می تواند به افزایش شکست کلاژن در بافت همبند ربط داشته باشد. علاوه بر این، تغییر متابولیسم پروتئین می تواند به روند بهبود ناقص در بیماران دیابتی بیفزاید.
اختلال پلی مورفونوکلئر منجر به اختلال در مقاومت در برابر عفونت ها می شود. شیموتاکسی ناقص نوتورفیل و عملکرد ماکروفاژ باعث بالا رفتن زمان بهبود زخم می شود. کاهش ترشح بزاق دهان نیز می تواند به بالا رفتن احتمال پوسیدگی دندان ها ربط داشته باشد. علاوه بر این، با افزایش میزان قرار گرفتن در معرض باکتری، در نتیجه بالا رفتن سطح گلوکز بزاق دهان، منجر به بالا رفتن بستر باکتریایی می شود، که زمینه مناسبی برای پوسیدگی دندان ها و بیماری های پریودنتال است.
مطالعات بساری حاکی از این هستند که ژینژیویت در کودکان دیابتی شدیدتر است، و با افزایش سطح قند خون وخیم تر هم می شود. حتی بیمارانی که قند خون آنها به خوبی کنترل شده است، التهاب لثه بیشتری دارند، که احتمالاً به دلیل عملکرد ناقص نوتروفیل است. تحقیقات نشان داده اند که تغییرات عروقی، از قبیل میکروآنژیوپاتی مرتبط با دیابت، موجب افزایش بیماری های پریودنتال می شوند. از آنجا که به نظر می رسد بیماری پریودنتال در بیماران با دیابت کنترل نشده بسیار شایع و گسترده تر است، می توان اینگونه نتیچه گیری کرد که رساندن سطح گلوکز خون به حد متعادل می تواند روند پیشرفت بیماری پریودنتال را متوقف نماید.
با این حال، این صحت ندارد؛ در یکی از این مطالعات مشخص شد کنترل بهتر متابولیک در بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 موجب بهبود شرایط پریودنتال بالینی نخواهد شد؛ و تنها زمانی بهبود پیدا خواهد کرد که بهداشت دهانی به خوبی رعایت شود. شرایط پریودنتالل زمانی تخریب کننده خواهند بود که سطح گلوکز خون به خوبی تحت کنترل نباشد.
ملاحظات ارتودنتیک بیماری دیابت
ارتودنتیست ها باید اطلاعات کافی راجع به مشکلات دهانهی ناشی از دیابت داشته باشند و هنگام درمان این دسته بیماران آنها را مد نظر قرار دهند؛ نکته کلیدی برای همه درمان های ارتودنسی کنترل پزشکی خوب است. درمان ارتودنتیک نباید در بیماران دیابتی که شرایط آنها تحت کنترل نیست انجام شود. اگر کنترل متابولیک بیمار در سطح خوبی نیست (HcA1c > 9%)، باید تلاش لازم صورت گیرد تا کنترل گلوکز خون بهبود یابد. برای بیماران مبتلا به دیابت، که بیماری آنها با دارو به خوبی کنترل شده است، اگر هیچ مشکل دیابتی وجود نداشته باشد، همه فرایندهای دندانپزشکی بدون هیچ احتیاط و نگرانی قابل انجام هستند.
هیچ محدودیتی هم در انتخاب ابزارهای ثابت یا متحرک ارتودنسی وجود ندارد. مهم است که به بهداشت خوب دهانی اهمیت ویژه ای داده شود، مخصوصاً وقتی از ابزارهای ثابت استفاده می شود. این ابزارها منجر به افزایش احتمال تجمع پلاک های دندانی می شوند که راحت تر می توانند منجر به پوسیدگی دندان ها و مشکلات پریودنتال در این بیماران شوند.
شستشوی روزانه دهان با دهانشویه های غنی از فلوراید می تواند پیشگیری کننده تر باشد. عفونت کاندیدیا می تواند اتفاق بیفتد، و پس از آن، سطح گلوکز خون باید بررسی شود تا مطمئن شد کنترل دیابت با مشکل مواجه نشده است. میکرو آنژیوپاتی مرتبط با دیابت گاهاً می تواند در عروق خونرسان پری آپیکال اتفاق بیفتد، که منجر به دندان درد توضیح ناپذیر، حساسیت به ضربه، پالپیت، یا حتی از دست رفتن حیات در دندان های بدون عیب شود. مخصوصاً در درمان ارتودنتیک، زمانی که برای جابجایی دندان ها طی یک فاصله قابل توجه، فشار زیادی اعمال می شود، ارتودنتیست باید از این پدیده آگاه باشد و پیوسته حیات دندان های درگیر را بررسی نماید. توصیه می شود فشارهای سبک به دندان ها وارد شود و از فشار زیاد پرهیز شود.
در یکی از مطالعاتی که واکنش های پریودنتال بیماران دیابتی به فشارهای ارتودنتیک مورد بررسی قرار گرفت مشخص شد کاهش بازسازی استخوان، تضعیف الیاف پریودنتال لیگامان، میکروآنژیوپاتی در قسمت لثه ها. آنها به این نتیجه رسیدند که تغییرات خاص دیابتی در پریودنشیوم پس از درمان ارتودنسی برجسته تر می شوند. از آنجا که بیماران دیابتی، و مخصوصاً افرادی که بیماری آنها تحت کنترل نیست یا به صورت ضعیف تحت کنترل است، بیشتر مستعد مشکلات پریودنتال هستند و در طرح درمان ارتودنسی باید مد نظر قرار بگیرند، و ملاحظات درمان باید بر اساس آن لحاظ شوند.
مخصوصاً در بیماران بزرگسال، مهم است قبل از آغاز درمان ارتودنسی بررسی های پریودنتال به طور کامل انجام شوند که شامل پروب کردن، بررسی پلاک های دندانی و ژیونژیویت، و نیز ارزیابی نیاز به درمان پریودنتال هستند. شرایط پریودنتال باید قبل از آغاز هر گونه درمان ارتودنتیکی بررسی شود. در طول درمان ارتودنسی نیز باید وضعیت پریودنتال و کنترل التهاب تحت نظارت قرار داشته باشند.
درست مانند همه بیماران ارتودنتیک دیگر، رعایت بهداشت دهان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر کنترل پلاک با ابزار مکانیکی مانند مسواک معمولی و مسواک بین دندانی دشوار است، استفاده از دهانشویه های ضد عفونی کننده از نوع کلر هگزیدین می تواند کمک کننده باشد. برای به حداقل رساندن تأثیر خنثی کنندگی خمیر دندان روی مولکول های کلرهگزیدین، بین مسواک زدن و استفاده از دهانشویه باید حداقل 30 دقیقه فاصله زمانی وجود داشته باشد.