در این نوشته می خوانید:
خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان شرایطی ناشی از کاهش حجم بزاق دهان است. خشکی دهان زروستومیا xerostomia نیز نامیده می شود. زروستومیا می تواند باعث شود حرف زدن، غذا خوردن، و هضم غذا دشوار شود و در نهایت می تواند منجر به سوء تغذیه شود. خشکی دهان شدید و نقص در عملکرد غدد بزاقی می تواند موجب بروز استرس و اضطراب قابل توجه، اختلالات دائم دهان و گلو شود، علاوه بر این می تواند کیفیت زندگی فرد را پایین بیاورد.
خشکی دهان چقدر شایع است؟
خشکی دهان حدود 10 درصد از همه افراد را تحت تأثیر قرار می دهد و به نظر می رسد در زنان بیشتر از مردان شیوع داشته باشد. اختلالات تولید بزاق افراد مسن و نیز افرادی را تحت تأثیر قرار می دهد که در اکثر مواقع داروهای تجویزی و غیر تجویزی مصرف می کنند.
مزایای بزاق دهان
بزاق یکی از بخش های ضروری دهان سالم است که اغلب نادیده گرفته می شود. خاصیت روان کنندگی بزاق راحتی ایجاد می کند و به محافظت از بافت های دهان در برابر زخم ها و دیگر حرکات اصطحکاکی همراه با غذا خوردن و حرف زدن عادی کمک می کند. بزاق اسیدهای داخل دهان را خنثی می کند و به محافظت از دندان ها در برابر پوسیدگی، و تهدیدات باکتریایی، ویروسی، و قارچی کمک می کند. بزاق به هضم غذا، و نیز به دندان ها در معدنی شدن مجدد (remineralization) کمک می کند.
علاوه بر این، بزاق نقشی ضروری در حس چشایی فرد دارد، زیرا بزاق به عنوان حلال محرک چشایی عمل می کند. وقتی حجم بزاق کافی نیست، همه این عملکردها با نقص مواجه می شوند.
عللی خشکی دهان
خشکی دهان می تواند علل مختلفی داشته باشد و اغلب به عنوان یکی از عوارض جانبی داروهایی بروز پیدا می کند که موجب کاهش تولید بزاق دهان می شوند، از جمله داروهای فشار خون بالا، آنتی هستامین ها، داروهای ضد افسردگی (مانند ولبوترین، لکساپرو، و زولفت)، داروهای ادرار آور، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، داورهای استروئیدی مانند پردنیزون و پردنیزولون)، آمفتامین ها (مانند آدرال)، و تعدادی داروی دیگر. بیش از 400 داروی پر مصرف دیگر نیز هستند که می توانند منجر به خشکی دهان شوند. گاهی اوقات، خشکی دهان از بین می رود، اما معمولاً تا زمانی که داور استفاده می شود ادامه دارد.
دیگر علل خشکی دهان عبارتند از دهیدراسیون (کاهش آب بدن)، پرتو درمانی تومورهای سرطانی سر و گردن، بیماری های غدد بزاقی، برداشت غدد بزاقی، دیابت، کشیدن سیگار، استفاده از تنباکوهای جویدنی، عدم تعادل هورمونی، سینوزیت، تنفس دهانی، آپنه خواب، فیبروز کیستیک، اوریون (ورم غدد بناگوش)، کم کاری تیروئید، و اختلالات خود ایمنی از قبیل سندروم اسجوگرن، آرتروز، ایدز، و لوپوس اریتماتوز سیستمیک.
اختلالات تغذیه ای از قیبل بولیمیا (جوع یا گرسنگی مفرط) و آنورکسیا (بی اشتهایی)، یا دیگر عوامل خطری که منجر به خشکی دهان می شوند. در صورتی که یکی از مجراهای اصلی بزاقی در نتیجه مشکلاتی مانند سنگ بزاق یا عفونت مسدود شود، تولید بزاق می تواند کاهش پیدا کند.
دیگر عوامل خطر عبارتند از استرس، اضطراب، و افسردگی. بیماری های آلزایمر و پارکینسون نیز اغلب منجر به دهیدراسیون می شوند و باعث می شوند فرد پیوسته در معرض خطر خشکی دهان قرار داشته باشد. حتی اگر عملکرد غدد بزاقی کافی باشد، این مشکلات و بیمار ها در کنار سکته و حمله قلبی می توانند موجب خشکی دهان شوند، که آن هم به دلیل از بین رفتن احساسات دهان است.
نفس تنگی می تواند در نتیجه حمله عصبی یا اضطراب بروز یابد، که ممکن است باعث خشکی دهان شود. اما نفس تنگی می تواند یکی از نشانه های مشکلات جدی تنفسی یا جریان خون (مانند حمله قلبی) باشد.
خشکی دهان اغلب، در نتیجه دهیدراسیون و تغییرات هورمونی، در دوران بارداری یا شیر دهی نیز اتفاق می افتد و عموماً با حالت تهوع نیز همراه است. افرادی که تحت درمان های آپنه انسدادی خواب هستند نیز ممکن است خشکی دهان را تجربه کنند. این اتفاق معمولاً در نتیجه هر یک از مشکلات زیر نیز می تواند رخ دهد:
- خوابیدن با دهان باز
- هوای غیر مرطوب
خشکی دهان ناشی از استفاده از ابزارهای ارتودنسی
در بسیاری از موارد خشکی دهان بیماری نیست، بلکه یکی از عوارض جانبی استفاده از برخی ابزارهای دندانپزشکی مانند بریس ها است. وقتی فرد بریس ها را دریافت می کند، نحوه تنفس او تغییر می کند و تغذیه متفاوتی نیز خواهد داشت. این باعث می شود فرد برای مدت کوتاهی، تا زمانی که به ابزار عادت کند، مدتی خشکی دهان را تجربه کند.
علائم و نشانه های خشکی دهان
افرادی که از خشکی دهان شکایت دارند، ممکن است یک یا چند علامت از علائم زیر را داشته باشند:
- احساس خشکی داخل دهان
- احساس خشکی داهل گلو، گلو درد
- تشنگی مکرر
- دشواری حین حرف زدن، جویدن، و بلع غذا
- افزایش نیاز به نوشیدن مایعات برای بلع بهتر
- از بین رفتن یا تغییر حس چشایی
- خشکی و ترک خوردگی لب ها
- خشکی چشم
- رنگ پریدگی لثه ها
- سر درد، سر گیجه
- بوی بد دهان
- سرفه های مکرر
- خشکی مجرای بینی
- خشکی گوشه های دهان
- حالت تهوع
- زخم های دهان
- سفیدی زبان که نشان دهنده عفونت های قارچی مانند کاندیدیاز است
- احساس سوزش، یا مور مور شدن داخل دهان، روی زبان، یا در گلو
- قرمزی و خونریزی لثه ها، ژنژیویت و پریودنتیت
- پوسیدگی دندان ها- مخصوصاً اطراف خط لثه یا در سطوح ریشه ها
درمان های خشکی دهان
اگر خشکی دهان دارید، نخستین کاری که باید انجام دهید گرفتن وقت از ارتودنتیست است. ارتودنتیست شما بویژه برای ارزیابی سلامت دهان و غدد بزاقی آموزش دیده است. این کار نه تنها به شناخت علت خشکی دهان کمک می کند، بلکه ارتودنتیست می تواند درمان های مفید خشکی دهان را برای شما بیابد. اینها عبارتند از داروهایی که به تولید بزاق کمک می کنند. علاوه بر این، ارتودنتیست می تواند دهانشویه یا دیگر محصولات بهداشتی دندانی را پیشنهاد دهد که دهان را مرطوب نگه می دارند.
کمک به حفظ بزاق دهان
اگر حجم بزاق دهان اندک است، باید سعی کرد تا حد امکان بافت های دهانی را مرطوب نگه داشت و از مصرف چیزهایی که باعث خشکی دهان می شوند خودداری نمود. باید سعی کرد از راه بینی نفس کشید، و تنفس دهانی را محدود کرد. از مصرف کافئین، الکل، و تنباکو نیز باید پرهیز نمود. در صورتی که خشکی دهان عارضه جانبی مصرف یک داروی خاص است، باید از پزشک خود بخواهید در صورت امکان داروی شما را تغییر دهد.
جایگزین های بزاق دهان و تحریک ترشح آن
به جای تولید طبیعی بزاق می توانید چیزهایی استفاده کنید که کمک می کنند جایگزین بزاق دهان شوند یا به تولید بزاق کمک می کنند، که عبارتند از نوشیدن مکرر آب، مکیدن یخ، استفاده از دهانشویه، استفاده از بزاق های مصنوعی، و جویدن آدامس.