تحلیل ریشه نوعی فرایند پاتولوژیکال و فیزیولوژیکال است که منجر به از دست رفتن سمنتوم و عاج دندان می شود. تحلیل ریشه در درمان ارتودنسی تحت عنوان تحلیل التهابی القاء شده نامیده می شود، و نوعی تحلیل ریشه پاتولوژیکال است که در آن فشارهای ارتودنتیک به دندان منتقل می شوند و قسمت های هیالینیز شده در بخش های پریودنتال از بین می روند. در طول فرایند از بین رفتن بافت های هیلینیز شده، سمنتوم نیز از بین می رود. روند تحلیل با دنتینوکلاست ها آغاز می شود. سلول های شبیه استئوکلاست ها که تحت عنوان ادونتوکلاست نامیده می شوند، موجب تحلیل می شوند. آنها ساختار چند شکلی دارند و معمولاً چند هسته ای هستند.

تحلیل ریشه در ارتودنسی

علل تحلیل ریشه دندان ها

سابقه دندانپزشکی، سابقه حوادث و درمان های دندانی، شرایط سیستمیک مربوط، و جزئیات پزشکی بیمار می توانند منجر به تحلیل بیماری گونه ریشه دندان ها شوند. گرچه علل تحلیل ریشه دندان متعدد و گوناگون هستند، تصور می شود ترکیبی از متغیرهای بیولوژیک فرد، عوامل ژنتیکی، و عوامل مکانیکی علت تحلیل ریشه دندان ها هستند. بر اساس مطالعات انجام شده در زمینه علل تحلیل ریشه دندان ها، دلایلی که ممکن است منجر به تحلیل ریشه دندان شده باشند به شرح زیر دسته بندی می شوند:

عوامل مربوط به درمان ارتودنسی

این عوامل شامل بزرگی نیروی ارتودنسی، نوع فشار (مداوم، منقطع، یا متناوب)، مسیر جابجایی دندان ها، مقدار جابجایی آپیکال دندان ها، توالی سیم کمانی ارتودنسی، نوع ابزار ارتودنسی، طول مدت درمان ارتودنسی، و تکنیک های درمان.

در یک مطالعه مشخص شد 1 میلی متر تحلیل در قسمت اَپِکس دندان مهم نیست، زیرا قسمت اپکس کوچکترین قطر دندان را دارد. در این تحقیق اینطور نتیجه گیری شد که بین ارتفاع ریشه دندان و پیوند پریودنتال می تواند ارتباط مهمی وجود داشته باشد؛ بنابراین، حتی کوچکترین تحلیل ریشه می تواند قابل توجه باشد.

بزرگی فشار ارتودنتیک

در برخی مطالعات مشخص شده است که با افزایش فشار، تحلیل ریشه نیز افزایش می یابد. حتی اگر فشار وارد شده اندک باشد، وقتی مدت زمان اعمال فشار افزایش پیدا کند، تحلیل ریشه نیز افزایش می یابد.

نوع فشار ارتودنتیک

گرچه وارد کردن فشار متناوب با استفاده از ابزارهای ثابت ارتودنسی، از نظر بالینی دشوار است، اما توصیه می شود فشارهای متناوب باید به فشارهای مداوم ترجیح داده شوند تا از تحلیل جدی ریشه های دندان ها پیشگیری شود. فشارهای متناوب منجر به تحلیل ریشه کمتر از فشارهای مداوم می شوند.

مسیر وارد آمدن فشار

بر اساس نوع جابجایی، نقاط بالای فشار، جایی که فشار شدت می یابد، بیشتر مستعد تحلیل ریشه دندان هستند. در جابجایی های رو به داخل، تقریباً همه فشار در قسمت اپکس ریشه جمع می شود؛ و بواسطه آناتومی ریشه دندان، خطر تحلیل به مقدار چشمگیری بالا می رود. وقتی در مقایسه با جابجایی های رو به داخل، جابجایی های رو به خارج به راحتی اتفاق می افتند، اما باز هم منجر به تحلیل ریشه در قسمت های بین دندانی یک سوم سرویکال ریشه می شوند. مشخص شده است در طول فشار رو به داخل، تحلیل ریشه دندان چهار برابر بیشتر از زمانی وارد می شود که فشار رو به خارج می شود.

خطرناک ترین جابجایی ارتودنتیک که ممکن است منجر به تحلیل ریشه دندان شود ترکیبی از جابجایی لینگوال ریشه همراه با فشار رو به داخل است.

مقدار جابجایی آپیکال

گرچه بیان شده است که افزایش جابجایی می تواند منجر به افزایش تحلیل ریشه دندان شود، اما هیچ رابطه مستقیمی بین تحلیل ریشه دندان یا جابجایی اپکس دندان به سمت درز سهمی جمجمه یا جابجایی های زاویه ای وجود ندارد.

نوع ابزار ارتودنسی

در مطالعات مختلف اینطور نتیجه گیری شده است که مقدار تحلیل ریشه با استفاده از ابزارهای مختلف تفاوت چندانی ایجاد نمی کند، مثلاً تحلیل ریشه با استفاده از بریس های سلف لیگیت دیمون و براکت های سنتی به یک میزان است. تنها مشخص شده است که استفاده از الاستیک های کلاس 2 می تواند برای تحلیل ریشه ها یک عامل خطر محسوب شود.

فشارهای سنگین در طول وسیع کردن سریع ماگزیلا (فک بالا) می تواند موجب افزایش تحلیل در دندان های مولر و پرمولری شود که ابزار به آنها متصل است.

تحلیل ریشه در ارتودنسی

عوامل مربوط به بیمار

این عوامل عبارتند از عوامل ژنتیکی، عوامل مربوط به بالا رفتن سن، سن دندان ها، جنسیت، و عوامل مربوط به نژاد، سندروم ها، فشار فیزیولوژیک، افزایش فشار اکلوزال، زنده بودن دندان، نوع دندان، توی هم رفتگی دندان، مشخصه های دنتوآلوئولار، و ساختارهای صورت، تحلیل ریشه قدیمی قبل از آغاز درمان، نزدیکی دندان به استخوان کورتیکال، تغذیه، عوامل سیستمیک (بیماری هایی که موجب بروز التهاب، آسم، آلرژی، و غیره می شوند)، ناهنجاری های هورمونی، استفاده از داروهای سیستمیک، ناهنجاری های اسکلتی متابولیک، عادات پارافانکشنال، ساختار دندان/ ریشه، ناهنجاری های رشد ریشه، درمان های اندودانتیک، تراکم استخوان الوئولار، و نوع و شدت مال اکلوژن و اعتیاد به مصرف الکل.

عوامل ژنتیکی

تحقیقات حاکی از این هستند که حتی در شرایطی که عوامل مربوط به درمان و پزشک استاندارد هستند، عوامل فردی و ژنتیکی روی میزان تحلیل ریشه تأثیر بسزایی می گذارند. برخی دیگر از مطالعات حاکی از این هستند که عوامل ژنتیکی حتی بیشتر از مقدار و طول زمانی فشار ارتودنتیک تأثیر گذار هستند.

شکل غیر عادی ریشه دندان

اشکال ژئومتریک ریشه های دندان ها روی توزیع فشارها روی استخوان آلوئولار و ریشه های دندان ها تأثیر می گذارند. در اپکس هایی که سر مثلثی تیز دارند، روی قسمت های موضعی متمرکز، فشاری که وارد می شود بیشتر از آن است که به ریشه های دارای شکل عادی وارد می شود. به طور کلی، دندان هایی که ریشه های دیلاسریشن (نوعی آنومالی که در آن تاج و ریشه دندان رابطه خطی خود را از دست می دهند مثلا تاج روی ریشه انحراف یا چرخش پیدا می کند) دارند بیشتر مستعد تحلیل ریشه هستند، مخصوصاً در دندان های جانبی فک بالا.

درمان های اندودانتیک

محققان به این نتیجه رسیده اند که در نتیجه تخلیه گلبول های قرمز خون با درمان اندودانتیک، تحلیل ریشه کمتری اتفاق می افتد. برخی محققان معتقدند پر کردن کانال ریشه دندان با هیدروکسید کلسیم می تواند در جلوگیری از تحلیل ریشه مؤثر واقع شود.

کم کاری پریودنشیوم

کم کاری دندان ها در طول ارتباطات اکلوزال دینامیک و استاتیک می تواند منجر به تغییرات آتروفیک در الیاف شارپی، کاهش فعالیت های تکثیر فیبروبلاستیک، و انقباضات ماهیچه ای شود. بعلاوه، فضای پریودنتال باریک می شود، و نیرو در قسمت های تحت فشار متمرکز می شود. این تغییرات بافتی موجب بالا رفتن سرعت روند تحلیل/ تخریب می شوند. در واقع احتمال تحلیل ریشه در دندان هایی که کم کاری دارند بیشتر از دندان های طبیعی است.

بالا رفتن سن

با افزایش سن، به دلیل کاهش خونرسانی به غشاء پریودنتال و افزایش تراکم استخوان، خطر تحلیل ریشه نیز بالاتر می رود. البته در برخی مطالعات دیگر هیچ رابطه قابل توجهی بین افزایش سن و تحلیل ریشه مشاهده نشده است.

نتیجه گیری

ریشه یابی تحلیل ریشه همراه با درمان ارتودنتیک پیچیده است. عوامل متعددی، به تنهایی یا به صورت ترکیبی، می توانند منجر به تحلیل ریشه های دندان ها شوند. تحلیل ریشه، بسته به شدت آن، می تواند زندگی دندانی که تحت تأثیر قرار گرفته است را به خطر بیندازد. با این حال، روند تحلیل ریشه در طول درمان ارتودنسی معمولاً روند آرامی دارد و با برداشته شدن فشار متوقف می شود.